ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា

ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ឬ កម្ពុជា (អ.ស.អ.: [kɑmˈpuˈciə], ការបញ្ចេញសំឡេងខ្មែរ: [កាំ'ពុ'ជា]) ឈ្មោះផ្លូវការ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅផ្នែកខាងត្បូងនៃទៀបកោះឥណ្ឌូចិននៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដែលមានផ្ទៃដីសរុបរួម ១៨១ ០៣៥ សហាតិមាត្រការ៉េ (គីឡូម៉ែត្រការ៉េ) ប្រទេសនេះមានព្រំដែនជាប់ថៃនៅខាងលិចឆៀងខាងជើង លាវខាងកើតឆៀងខាងជើង វៀតណាមនៅខាងកើត និងឈូងសមុទ្រថៃនៅខាងលិចឆៀងខាងត្បូង។ មានប្រជាជនជាង ១៤,៨ លាននាក់ កម្ពុជាគឺជាប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនបំផុតទី៧០ក្នុងពិភពលោក។ សាសនាផ្លូវការគឺព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ដែលត្រូវបានកាន់ដោយប្រជាជនកម្ពុជាប្រហែល ៩៥%។ ក្រុមជនជាតិភាគតិចនៃប្រទេសនេះរួមមានវៀតណាម ចិនហាន ចាម និងកុលសម្ព័ន្ធភ្នំ ៣០ ផ្សេងៗទៀត។[៧] រាជធានី និង ទីក្រុងធំបំផុតគឺ ភ្នំពេញ ដែលជាមជ្ឈមណ្ឌលនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច និង វប្បធម៌នៃកម្ពុជា។ ព្រះរាជាណាចក្រនេះកាន់របបរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលមានព្រះបាទ នរោត្តម-សីហមុនី ដែលជាព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គដែលត្រូវបានជ្រើសតាំងដោយក្រុមប្រឹក្សារាជបល្ល័ង្ក ជាប្រមុខរដ្ឋ។ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាលគឺ ហ៊ុន-សែន ដែលលោកថ្មីៗនេះគឺជាមេដឹកនាំដែលស្ថិតក្នុងតំណែងយូរបំផុត នៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍និងបានដឹកនាំកម្ពុជាអស់រយៈពេលជាង ២៥ ឆ្នាំមកហើយ។ ឈ្មោះបុរាណរបស់កម្ពុជាគឺ "កម្ពុជៈ" (សំស្ក្រឹត: कंबुज)។[៨] នៅឆ្នាំ ៨០២ នៃ គ.ស. ព្រះបាទជ័យវម៌្មទី២បានប្រកាសព្រះអង្គឯងជាព្រះមហាក្សត្រ ដែលកត់សម្គាល់ឱ្យឃើញនូវការចាប់កកើតនៃអធិរាជាណាចក្រខ្មែរដ៏រុងរឿងអស់រយៈពេលជាង ៦០០ ប្លាយឆ្នាំ និងនាំឱ្យព្រះមហាក្សត្រសោយរាជ្យបន្តបន្ទាប់ត្រួតត្រាភាគដ៏ធំនៃអាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងប្រមូលផ្ដុំអំណាច ព្រមទាំងភោគទ្រព្យដ៏ច្រើនលើសលប់។ ព្រះរាជាណាចក្រឥណ្ឌូបនីយកម្មមួយនេះបានកសាងប្រាសាទបូជនីយដ្ឋាននានា ដូចជាអង្គរវត្ត និងបានសម្រួលដល់ការផ្សព្វផ្សាយព្រហ្មញ្ញសាសនា ក្រោយមកព្រះពុទ្ធសាសនានៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ភាគច្រើន។ បន្ទាប់ពីការធ្លាក់អង្គរទៅដៃអយុធ្យានៅសតវត្សទី១៥ កម្ពុជាបានប្រែក្លាយជាប្រទេសចំណុះមួយនៅចន្លោះប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួនរហូតដល់ប្រទេសត្រូវបានធ្វើអាណានិគមកិច្ចដោយពួកបារាំងនៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សទី១៩។ កម្ពុជាទទួលបានឯករាជ្យពីបារាំងមកវិញនៅឆ្នាំ ១៩៥៣។ សង្គ្រាមវៀតណាមបានរីករាលដាលដល់កម្ពុជា ដែលធ្វើឱ្យមានការងើបឡើងរបស់ពួកខ្មែរក្រហម ដែលពួកគេបានដណ្ដើមយកបានភ្នំពេញនៅឆ្នាំ ១៩៧៥ ហើយបានបន្ដការប្រល័យពូជសាសន៍ខ្មែរ ចាប់ពី ១៩៧៥-១៩៧៩ និងក្រោយមកបានវាយប្រយុទ្ធនឹងពួកយួនដែលនៅពីក្រោយខ្នងរបបសាធារណរដ្ឋកម្ពុជាប្រជាមានិតកំឡុងសង្គ្រាមកម្ពុជា-វៀតណាម (១៩៧៩-១៩៩១)។ បន្តបន្ទាប់ពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពប៉ារីស១៩៩១ កម្ពុជាត្រូវបានអភិបាលមួយរយៈពេលខ្លីដោយបេសកកម្មសហប្រជាជាតិ (១៩៩២-១៩៩៣) និងក្រោយពីការបោះឆ្នោតមកក្នុងនោះប្រហែល ៩០% នៃពួកអ្នកបោះឆ្នោតដែលបានចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតបានបោះឆ្នោតរួច ហើយ ស.ប. ក៏បានដកខ្លួនចេញ។ រដ្ឋប្រហារ១៩៩៧ បានផ្ទេរអំណាចទៅឱ្យលោកប្រធានហ៊ុន-សែន និង គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ឱ្យស្ថិតនៅក្នុងអំណាចមកទល់ឆ្នាំ២០១៤សព្វថ្ងៃនេះ។ កម្ពុជាបានងើបមុខឡើងវិញប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមកក្នុងមណ្ឌលនៃឥទ្ធិពលសង្គមនិយម ជាសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតកម្ពុជារហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៩៣។ បន្ទាប់ពីប៉ុន្មានឆ្នាំនៃគម្លាតឆ្ងាយ ប្រជាជាតិដែលត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញដោយសារសង្គ្រាមមួយនេះ បានបង្រួបបង្រួមគ្នាឡើងវិញក្រោមរបបរាជាធិបតេយ្យនៅឆ្នាំ ១៩៩៣ និងបានស្គាល់នូវការរីកចម្រើនយ៉ាងលឿនក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច និងធនធានមនុស្ស ដែលពេលនោះកំពុងតែរស់រានឡើងវិញក្រោយពីប៉ុន្មានទសវត្សនៃសង្គ្រាមរដ្ឋប្បវេណីមក។ កម្ពុជាធ្លាប់មានកំណត់ត្រាមួយក្នុងចំណោមកំណត់ត្រាសេដ្ឋកិច្ចដ៏ល្អបំផុតនៅអាស៊ី ជាមួយនឹងកំណើនសេដ្ឋកិច្ចជាមធ្យម ៦,០% ក្នុងរយៈពេល ១០ ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ វិស័យវាយនភណ្ឌ កសិកម្ម សំណង់ សម្លៀកបំពាក់ និង ទេសចរណ៍ដ៏ខ្លាំងក្លាបាននាំឱ្យមានការបណ្ដាក់ទុនបរទេស និងការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិ។[៩] នៅឆ្នាំ២០០៥ ស្រទាប់រ៉ែប្រេង និងឧស្ម័នធម្មជាតិត្រូវបានរកឃើញខាងក្រោមទឹកក្នុងទឹកដីកម្ពុជា និងគ្រានោះដែរនិស្សារណកម្មពាណិជ្ជកម្មនឹងចាប់ផ្ដើមក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ ចំណូលប្រេងទាំងមូលអាចជះឥទ្ធិពលដល់សេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជាយ៉ាងខ្លាំង។[១០] ទោះបីមានការរីកចម្រើនខាងសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងណាក្ដី ពេលតែមួយក្នុងឆ្នាំ ២០១៣ នោះដែរ លិបិក្រមអភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស (លអម) ចាត់ថ្នាក់កម្ពុជាក្នុងចំណាត់ថ្នាក់ទី១៣៨ (រួមជាមួយ លាវ) ក្នុងលក្ខខណ្ឌនៃការអភិវឌ្ឍមនុស្សចង្អុលបង្ហាញថាកម្ពុជាមានការរីកចម្រើនពីមធ្យមមកទាបមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ។

រមណីយដ្ឋានភ្នំជីសូរ

ភ្នំជីសូរគឺជាភ្នំមួយ និងជាកន្លែងប្រវតិ្តសាស្រ្តមួយដែលស្ថិតក្នុងភូមិស្លាឃុំរវៀងស្រុកសំរោងខេត្តតាកែវ។ ដែលមានចំងាយប្រហែល ៦២ គីឡូម៉ែតខាងត្បូងរាជធានីភ្នំពេញ ឬ ២៧ គីឡូម៉ែត​ខាងជើង​ទីរួម​ខេត្ត​តាកែវ។ ដើម្បីទៅដល់ទីនោះ បើយើងមកពីភ្នំពេញ ត្រូវមកតាមផ្លូវជាតិលេខ២ កាត់តាមស្រុកបាទី និង ប្រាសាទនាងខ្មៅ។ បត់ស្តាំត្រង់ផ្លាកសញ្ញា និង កាត់តាមផ្លូវលំដែលមានដីហុយ៥ គីឡូម៉ែត។ ភ្នំជីសូរ គឺមានកំពស់១៣០ម៉ែត។ ប្រាសាទភ្នំជីសូរគឺត្រូបានកសាងមុនសតវត្សទី១១ដោយព្រះបាទសូរ្យវរ្មន័ទី២ (១០០២ -១០៥០)​ វាមានបណ្តោយ៦០ម៉ែត និងទទឹង៥០ម៉ែត ។ប្រាសាទ​ត្រូវបានហ៊ុម​ពទ្ធ័​ដោយ​ថែវ ២។​ថែវទី១មានប្រវែង៦០ម៉ែត​​​​ និង ថែវទី២តូចជាងពាក់កណ្ដាលដែលមានកន្លែងសក្ការ:ដ៏សំខាន់​ ជាមួយទ្វារពីរ ​​និង រូបចំលាក់ឈើ។ មានធ្នឹមនិងសសរដ៏ស្រស់ស្អាត់។ វត្តភ្នំជីសូរ​ត្រូវបានកសាង​នៅឆ្នាំ​១៩១៧ ហើយ​បានបំផ្លាញដោយសង្គ្រាមទសវត្សឆ្នាំ ១៩៧០ និងកសាង​ឡើងវិញនៅឆ្នាំ១៩៧៨ ។ ពីមុនវាគឺជាទួលដែលគេហៅថាសាលាធម្មសភា​​​​ កុដិ និងជាកន្លែងសក្ការ:បូជាមួយ។ មាន​ស្រះទឹក​មួយកាល​ពី​បុរាណ​ដែល​បាន​បង្កើត​នូវភាពអរូបី។ ជាធម្មតាប្រជាជនច្រើនឡើងតាមទិសខាងលិចនៃភ្នំដែលមានកាំជណ្តើរ៣៩០កាំ និងខាងត្បូងមាន៤០៨កាំ​​​ ហើយក៏មានផ្លូវដែលអាចអោយឡាន ម៉ូតូធ្វើ​ដំណើរទៅ​ដល់​លើភ្នំផងដែរ​ ដើម្បីដឹកសម្ភារ:មូយ​​ចំនួនយកទៅលើភ្នំ។ នៅភាគខាងកើតភ្នំក៏មានជណ្ដើរមួយដែរ គឺជណ្ដើរនេះ​ធ្វើ​អំពីថ្មបាយក្រៀម​ដែលមាន​លក្ខណ:​ចាស់ណាស់ទៅហើយ និង ចោតទៀតផង។​ បើយើង​ឡើង​​​​​ដល់​កំពូល​ភ្នំ​ យើងនឹងឃើញបឹងបួននៅជុំវិញភ្នំ។ ចំនែកឯទីធ្លាលើភ្នំវិញ​គឺមានទីធ្លាធំទូលាយ មានកន្លែងសម្រាប់សម្ដែងសិល្ប: មានប្រាសាទដ៏ស្រស់ស្អាតនៅ​​​​ប៉ែកឦសាននៃភ្នំ ឯខាង​ត្បូងវិញគឺ​មាន​ល្អាង​​មួយ​ដែល​​​គេអោយឈ្មោះថាល្អាង​​​ចន្ទ័វិមាន។ នៅពេលមានពិធីបុណ្យប្រពៃណីជាតិ ឬ​ បុណ្យផ្សេងៗតែងតែមានប្រជាជនទៅ​​លេងកម្សាន្តទីនោះយ៉ាងច្រើនកុះករ និង នៅចុងសប្ដាហ៍ថ្ងៃសៅរ៍ អាទិត្យ ក៏​មាន​អ្នកទេស​​​​ចរណ៍មកពីភ្នំពេញ ឬខេត្តផ្សេងៗមកកម្សាន្តផងដែរ។ នៅតាមផ្លូវចូលនៃជើងភ្នំខាងត្បូង​​​ និង ខាងលិចមានលក់់ម្ហូបអាហារ ផ្លែឈើ នំចំណីជាច្រើនប្រភេទ។

តម្បាញសូត្រ

របៀបត្បាញសូត្រ ត្បាញសូត្រសុទ្ធដើរតួជាផ្នែកមួយនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ និងក៏ជាផ្នែកមួយនៃវប្បធម៌រស់នៅក្នុង កម្រិតជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា។ វាជាឯកសារដែលដកស្រង់ចេញពីខេត្តតាកែវ ដែលបានផលិតសូត្រចាប់តាំពីសម័យហ្វូណន។ ហើយសព្វថ្ងៃនេះតម្បាញសូត្រ និងផលិតផលសូត្រ មានសារៈសំខាន់សំរាប់ខេត្តប្រាំហើយសូត្រដែលមានការច្នៃម៉ូតដ៏ល្បី និងគុណភាព ខ្ពស់គឺមកពីខេត្តតាកែវ ខេត្តបាត់ដំបង ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ខេត្តសៀមរាប និងខេត្តកំពត។ ពីមុនអ្នកត្បាញសូត្រ ត្រូវបានទទួលកម្រៃ និងពាក់បានសម្រាប់តែពួកពូជពង្សស្តេច និងអ្នកវណ្ណៈខ្ពស់ តែសព្វថ្ងៃ នេះ តម្បាញសូត្រជាកេរមត៌កដែលបានប្រើប្រាស់ក្នុងពិធីរៀបមង្គលការ ពិធីបុណ្យសព និង ការរៀបចំតុបតែងប្រាសាទ។ សំពត់ហូល វាយភណ្ឌជាតិបែបផែនខ្មែរគឺ វែហ្វធ៍អ៊ីកាត់ វាមានពីរប្រភេទគឺមួយគ្រឿងស្លៀកពាក់ ហៅថា សំពត់ហូល និងជារបៀបអ៊ីកាត់និងត្បាញជាក្រឡា។ សំពត់មានន័យថាសំពត់រុំ និងហូល មានន័យថាអ៊ីកាត់។ វាបានកកើតមកពីសំពត់រុំរបស់ប្រជាជនឥណ្ឌា ហើយក៏បានកែច្នៃបច្ចេកទេស និងរូបរាងជាច្រើនសតវត្ស ហើយក៏ក្លាយជាសិល្បៈខ្មែរមួយ។ អ៊ីកាត់ត្រូវបានជាបកភាសាខ្មែរថា អង្កៀតសំរាប់ទាញ និងចងខ្សែអំបោះជាមួយនឹងសរសៃសូត្រដើម្បីបង្កើតជាខ្សែសូត្រ មុននឹងត្បាញការរៀបចំម៉ូតគឺមិនដែលគូសវាសលើក្រដាស ប៉ុន្តែត្រូវចងដោយផ្ទាល់ក្នុងសូត្រ ដោយការចងចាំ។ រាល់ការត្បាញគឺធ្វើដោយស្ត្រី។ សំពត់ហូលបុរាណមានច្រើនជាង២០០ម៉ូត ដោយគ្រាន់តែចងពណ៌ចូលគ្នារវាង៣ទៅ៥ពណ៌សំខាន់ដូចជា៖ ពណ៌លឿង ក្រហម ខ្មៅ ទឹកប៊ិច និងពណ៌បៃតង។ សម័យដើមរុក្ខជាតិជាច្រើនត្រូវបានគេយកមកលាបពណ៌លើសូត្រ បុរាណខ្មែរជាមួយនឹងល័ក្តក្រហមដែលបានមកពីសត្វល្អិត និងពណ៌លឿង និងពណ៌បៃតង បានមកពីដើមស្រែងឆ្កែ និងពណ៌សទឹកប៊ិចមកពីដើមឆ្លុះ និងពណ៌ខ្មៅបានមកពីដើមស្លឹកកផ្លូរ។ វាយភណ្ឌជាតិខ្មែររួមមាន សំពត់ហូលប្រាំពណ៌ សំពត់ហូលពណ៌ សំពត់ហូលក្បិន សំពត់ហូលក្តង់។ ម៉ូតគឺ យកតាមគំរូដើមនិងលាយជាមួយ រូបក្បាច់សត្វនិងរុក្ខជាតិដូចជាផ្កា សត្វល្អិត និងកង្កែបជាដើម។ តាមរយៈការស្រាវជ្រាវបានបង្ហាញថាសំពត់ហូលធ្វើឡើងនៅក្នុង ស្រុកបាទី ស្រុកព្រៃកប្បាស និងស្រុកសំរោង ក្នុងខេត្តតាកែវ ស្រុកស៊ីធរកណ្តាល ខេត្តព្រៃវែង និង ភូមិចាមជាច្រើនដូចជានៅខេត្តកំពង់ចាម។ បាដានគឺជា រូបភាពអ៊ីកាត់ជាមួយនិងម៉ូតក្បាច់ ដើមរបស់អ្នកកាន់សាសនាព្រះពុទ្ធ និងក៏ត្រូវបានតាំងលំអសម្រាប់ពិធីបុណ្យសាសនា និងពិធីមង្គលការជាដើម។ សំពត់ផាមួង ទម្រង់មួយបែបផ្សេងទៀតនៃវាយភ័ណ្ឌប្រពៃណីរបស់ខ្មែរគឺ សំពត់ផាមួង។ ផាមួងដែលគេប្រើ សព្វថ្ងៃមាន៥២ពណ៌។ ផាមួងចរបាប់ ជាប្រភេទក្រណាត់សំពត់មួយបែបដ៏ប្រណីតជាងគេបំផុត នាពេលបច្ចុប្បន្នដោយគេប្រើម្ជុល ដែលប្រើខ្សែចាប់ពី២២ឡើងទៅ មាននៅភូមិព្រែកតាកូវ និងភូមិព្រែកថាង ស្ថិតនៅក្នុង ស្រុកខ្សាច់កណ្តាល ខេត្តកណ្តាល ក្បែររាជធានីភ្នំពេញ។ ប្រភេទសំពត់ដ៏ទៃផ្សេងទៀតដូចជា៖ របាក់ ចរកង អន្លូញ កានែល និងបានទុក ផលិតនៅ ខេត្តកំពត និងខេត្តកណ្តាល។ សំពត់ទាំងនេះត្រូវបានគេប្រើក្នុងពិធីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ និង ពិធីសំខាន់ៗផ្សេងទៀត។ កំណាត់សូត្រពណ៌លឿងរបស់ខ្មែរ ត្រូវបានគេស្គាល់នូវគុណភាព ដ៏ល្អរបស់ខ្លួន នៅក្នុងតំបន់ និងមកពីខេត្តកំពត និងតាកែវ។ នៅក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំថ្មីៗនេះ ប្រទេសកម្ពុជា បាននាំនូវអំបោះសូត្រពីប្រទេសវៀតណាម។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជា ទទួលបានសន្តិភាពឡើងវិញហើយ ប្រជាជនកម្ពុជាអាចមានលទ្ធភាពធ្វើអោយប្រសើរឡើង នូវជីវភាពរស់នៅរបស់ខ្លួននោះមានការកើនឡើងគួរឱ្យកត់សម្គាល់នូវតំរូវការសូត្រ ពីព្រោះ តម្លៃនៃសូត្រដែលនាំចូលពីបរទេសកើនឡើងលើសប៉ុន្មានឆ្នាំមុន ធ្វើឱ្យការផលិតសូត្រនៅក្នុង ស្រុកនាសព្វថ្ងៃនេះកំពុងរស់ឡើងវិញ ហេតុដូច្នេះហើយ ស្ត្រីអាចផ្គត់ផ្គង់ប្រាក់ចំណូលរបស់ គេសិក្សាអំពីមុខជំនាញជាប្រពៃណីនេះ។ បច្ចេកទេសត្រូវបានធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងជាមួយនិង កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងទាំងឡាយដើម្បីដាំដើមមន ការប្រើប្រាស់នូវវិធីជ្រលក់ពណ៌តាមបែប ធម្មជាតិព្រមទាំងការធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវគុណភាពរបស់សូត្រដង្កូវនាងសម្រាប់ការផលិត។ បច្ចេកវិទ្យាថ្មីៗដូចជា៖ កីត្បាញ ត្រែងលោហធាតុ និងស៊ុំត្រូវបានគេបង្ហាត់បង្ហាញរួមជាមួយ និងបច្ចេកទេសថ្មីៗនានា ក្នុងការប្រើប្រាស់ថ្នាំជ្រលក់ និងសរសៃសូត្រដែលមានគុណភាព ខ្ពស់ត្រូវបានឧបត្ថម្ភគាំទ្រពីការប្រឹងប្រែងរបស់អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលផ្សេងៗ៕

ប្រវត្តិនៃរបបខ្មែរក្រហម

ខ្មែរក្រហម គឺជាផ្នែកមួយនៃអ្នកនយោបាយដែលបានប្រើរបបគុម្មុយនីសនៅប្រទេសកម្ពជាយើង។ ដែលបានកែប្រែលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមក ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩។ ជាបន្តបន្ទាប់ការបាត់បង់កំលាំងពលកម្ម ដែលបានបង្ហាញពីការចូលលុកលុយ របស់ជនជាតិវៀតណាម នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៧៨ ដែលខ្មែរក្រហម បានត្រួតពិនិត្យយ៉ាងតឹងរឹងបំផុត ហើយចំនែកនៅតាមសាសនាខ្លះៗនៅឆ្នាំ១៩៩៨ នៅពេលដែលការបញ្ចប់ បានយ៉ាងមាំមួន នៅក្នុងភូមិអន្លង់វែង បានធ្លាក់ក្លាយទៅជា របស់រាជរដ្ឋាភិបាល។ ក្រុមខ្មែរក្រហម ត្រូវបានបារាំង គឺបានផ្តល់ដោយលោហ:ដោយ ជនជាតិខ្មែរបានដឹកនាំ ដោយរដ្ឋនរោត្តមសីហនុ ហើយក្រោយមកបានអនុម័ត ដោយអ្នក ដែលបាននិយាយភាសាអង់គ្លេស។ វាគឺធ្លាប់បានបែងចែក ការទទួលបាននូវភាពជោគជ័យមួយ ដែលបានដោយសារ គណ:បក្សកំមុយនីសនៅប្រទេសកម្ពុជាយើង ដែលសម្មយុទ្ធ បានធ្លាក់ចូលក្នុងការគ្រប់ គ្រងរបស់គណ:កំមុយនីស នៅប្រទេសកម្ពុជា។ ហើយក្រោយមកទៀត ជាគណ:បក្សលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា។ អង្គការត្រូវបានទទួលស្គាល់ ដោយការធ្លាប់បានស្គាល់នោះគឺ របបខ្មែរកំមុយនីស ហើយនិងសញ្ជាតិកងទ័ព នៃប្រជាធិតេយ្យកម្ពុជា។ របបខ្មែរក្រហមបានធ្វើអោយមានការ ចងចាំបំផុតដែលបានកាប់សំលាប់មនុស្សជាច្រើននាក់តាមការវាយតំលៃប្រមាណជា ១,៥ លាននាក់ ទៅ មួយភាគប្រាំនៃចំនួនប្រជាជនសរុប នៅក្នុងប្រទេស តាមការវាយតំលៃប្រមាណ ៨៥០០០០នាក់ ទៅ ២០០០០០០នាក់។ ស្ថិតក្នុងរបបនេះផងដែរគឺត្រូវបានឆ្លងកាត់ការប្រតិបត្តិការ ការធ្វើទារុណកម្ម ការអត់មានអាហារបរិភោគ ដែលបានបង្ហាញពីការដឹកនាំរបស់ពួកគែគឺ ប៉ុល ពត ហើយខ្មែរក្រហម បានអោយបង់ពន្ធ ក្នុងទំរង់ មួយយ៉ាងខ្លាំងទៅលើ សហគមន៏ សញ្ជាតិខ្មែរ ការទាក់ទងទៅនិង ការធ្វើស្រែចំការ លទ្ធិកំមុយនីសនិយម ដែលចំនួនប្រជាជនទាំងមូលបាន ធ្វើការយ៉ាងខ្លាំង និងមានភាពដ៏លំបាក នៅក្រោមភាពអស់កំលាំងយ៉ាងខ្លាំង ជាទីបំផុតចំនួនមនុស្ស ដែលគេត្រូវបានសម្លាប់ គឺជាកម្មសិទ្ធមួយ នៃចំនួនប្រជាជនប្រមាណ៧,៥លាក់នៅឆ្នាំ១៩៧៥។ វាគឺជាការសំលាប់មួយ យ៉ាងធំបំផុត នៃសតវត្ស៏ទី២០ ខ្មែរក្រហមបានកំចាត់ជនដែលបានសង្ស័យ ដែលជាប់ទាក់ទង ទៅនឹងងអ្នក ដែលជាអ្នកទំនេរដូចជាអ្នកដែលរស់នៅទីក្រុងជាដើម។ ជាពិសេសចំពោះជនណាដែលមានចំនេះដឹងខ្ពស់។ អ្នកស្នាក់ អាស្រ័យជាច្រើននាក់ បានហើយ និងមនុស្ស ដែលបានជាប់ទាក់ទងទៅនឹងងរដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេស។ ក្មេងៗគឺបានប្រើរបបផ្តាច់ការហើយ បានធ្វើជាអ្នកដឺកនាំក្នុងការប្រតិបត្តិក្នុងការធ្វើទារុណកម្ម។ មនោគមនៃខ្មែរក្រហម បានធ្វើចលនាគ្រប់ពេល ហើយនៅក្នុងថ្ងៃដំបូងវាគឺជា គន្ថប្បដិបន្ន គណ:បក្សកំមុយនីស កំមុយនីស វៀតណាម។ ចំនែកក្រុមសិស្ស ដែលបានទៅសិក្សានៅប្រទេសបារាំង ត្រូវបានមកប្រទេសកម្ពុជា វិញ បន្ទាប់ពីបានបួនឆ្នាំនៃច្បាប់របបខ្មែរក្រហម ដែលបានរលាយនៅឆ្នាំ១៩៧៩ ដោយក្រុមរំដោះរណសិរ្យវៀតណាម។ នៅឆ្នាំ១៩៩៦ បានបង្ហាញ ពីការឯកភាពសុខសន្តិភាពមួយ ដែលធ្នាក់ដឺកនាំប៉ុលពតបានរលាយបាត់ទៅ។ ប៉ុលពត បានស្លាប់នៅថ្ងៃទី ១៥ខែ មេសា ឆ្នាំ១៩៩៨។ ប៉ុល ពត ហើយនិង ហូ យ៉ន បានជាប់ទាក់ទងទៅនឹង ប្រវត្តិនៃគ្រួសាររាជវង្ស ដែលបងស្រីម្នាក់របស់ប៉ុលពត អនិតិសង្វាសិសិនី នៅរាជវាំងនៃស្តេច មូនីវង្ស ប៉ុលពត និងអៀង សារីបានរៀបការ ខៀវ ផនណារី ហើយខៀវ ធីរិទ្ធ ហើយការទំនាក់ទំនង របស់ពួកគេ បានអះអាងថា ខៀវ សំផន និងស្រ្តី ដែលមានចំនេះដឹងទាំងពីរនាក់នោះ ក៏ជាអ្នកស្ថិតនៅកណ្តាល នៅក្នុងរបបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជា។ អ្នកដឺកនាំមានចំនេះដឹងនៅទីក្រុងប៉ារីស ត្រូវមាន បទពិសោធន៏ យ៉ាងវិលមុខមួយ សំរាប់ជនជាតិខ្មែរវ័យក្មេង មកពីទីក្រុងភ្នំពេញ និងតាមបណ្តាខេត្តនានា។ អ្នកថតរូបជនជាតិស៊ុយអែដសោកស្ដាយ ដោយធ្លាប់គាំទ្ររបបខ្មែរក្រហមដោយ ឃឹម សារ៉ងទីភ្នាក់ងារ ព័ត៌មានអេ.ភី. រាយការណ៍នៅថ្ងៃអាទិត្យនេះថា ពេលដែលលោក ជូណា បាស្ត្រុំជនជាតិស៊ុយអែដជាភ្ញៀវនៃរបបខ្មែរក្រហម។ ក្នុងខែសីហា១៩៧៨លោកបានចូលរួមពិសាអាហារពេលល្ងាចរៀបចំទទួលដោយរបបប៉ុលពតដោយមានម្ហូបងាវនិងត្រីផង។យុវជនអីរ៉ុបឆ្វេងនិយម ៤រូបដែលជាសមាជិកនៃគណៈប្រតិភូមិត្តភាពក្រៅផ្លូវការពេលនោះបានផ្លាស់ប្តូរទស្សនៈជាមួយប៉ុលពតដោយឃើញខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាចនោះថា ជាការបដិវត្តមួយដើម្បីកែប្រែកម្ពុជាទៅជាសង្គមមួយយុត្តិធម៌មាន គុណប្រយោជន៍ដល់អ្នកក្រ។បន្ទាប់ពីនោះមក លោក បាស្ត្រុំ បានយល់ថា លោកបានយល់ច្រឡំពីរបបប៉ុលពតដ៏ឃោរឃៅ ហើយលោកចង់ធ្វើការកែតម្រូវវិញ។លោក បាស្ត្រុំបានប្រាប់ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មាន អេ.ភី. ថ្ងៃនេះថា លោកបានត្រូវបញ្ឆោតបំភ័ន្តដោយប៉ុលពតនឹងពួកខ្មែរក្រហម។ លោកបានគាំទ្រពួកឧក្រិដ្ឋករកាលនោះ។ព័ត៌មានបន្តថា ជនជាតិស៊ុយអែដ អាយុ៥៧ឆ្នាំនេះបានមកដល់កម្ពុជានៅថ្ងៃអាទិត្យនេះ។ហើយនេះគឺជាលើកទី១ក្នុងរយៈពេល៣០ឆ្នាំគឺដើម្បីប្រគល់ឯកសាររបស់លោកស្តីពីដំណើរទស្សនកិច្ចកាលនោះ ហើយនិងផ្សព្វផ្សាយសៀវភៅរូបថតដែលរំឭកឡើងវិញអំពីដំណើរនៅកម្ពុជាកាលក្នុងរបបខ្មែរក្រហម៕ជប៉ុនសន្យាផ្ដល់ថវិកាគាំទ្រដំណើរការកាត់ទោសអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមដោយ មុំសុផុនប្រទេសជប៉ុនបានសន្យានៅថ្ងៃទី១១ខែមករានេះនៅមុខប្រមុខរដ្ឋាភិបាលខ្មែរថានឹងផ្តល់ថវិកាប្រមាណ២១លានដុល្លារអាមេរិកទៅអង្គការសហប្រជាជាតិ ដើម្បីបន្តការគាំទ្រដល់ដំណើរការកាត់ទោសអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមនោះ។អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ព ជាបើកសវនាការលើករណីបណ្ដឹងឧទ្ធរណ៍របស់ ខៀវ សំផន កាលពីថ្ងៃ៤ ធ្នូ ២០០៨។ការសន្យានេះបានធ្វើឡើងក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោក ណាកាសូណេ ហ៊ីរ៉ូហ្វូមី (ណាកាសូនេហ៊ីរ៉ូហ្វូមីi) រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសជប៉ុននៅកម្ពុជា។លោកអៀសុផល្លែតអ្នកនាំពាក្យលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីហ៊ុនសែនបានថ្លែងថាគម្រោងផ្តល់ថវិកានេះរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនបានស្នើទៅដល់រដ្ឋសភាដើម្បី ធ្វើការអនុម័តហើយ។លោក អៀង សុផល្លែត បានមានប្រសាសន៍ថា ៖ «ជាងនោះទៅទៀតលោកក៏បានលើកឡើងពីបញ្ហាកាត់ទោសខ្មែរក្រហម។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថាជប៉ុនបានសម្រេចផ្ដល់ជំនួយបន្ថែមប្រមាណ២១លានដុល្លារទៅដល់អង្គការសហប្រជាជាតិដើម្បីបន្តក្នុងការគាំទ្រនូវការកាត់ទោសខ្មែរក្រហមនេះ ហើយលោកក៏បានមានប្រសាសន៍ថាលោកនិងរាជរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនបានគាំទ្រនូវជំហររបស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាលើបញ្ហាកាត់ទោសខ្មែរក្រហមនេះ។ ការកាត់ទោសនៃរបបខ្មែរក្រហម ឥឡូវហ្នឹងថវិកាប្រមាណ២១ លានដុល្លារហ្នឹងគឺ ពង្រាងដាក់ទៅជូនសភានៅប្រទេសជប៉ុនហើយមិនទាន់បានសម្រេចទេប៉ុន្តែសង្ឃឹមថាសភានឹងសម្រេចថវិកាជំនួយនៅក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ»។លោក អៀង សុផល្លែត បានមានប្រសាសន៍បន្ថែមទៀតថា នៅក្នុងជំនួបរវាងលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន និងលោករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសប្រទេសជប៉ុននោះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានសុំឲ្យរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនផ្តល់ជំនួយដល់ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក្នុងករណីកាត់ទោសខ្មែរក្រហមនេះផងដែរ។លោក អៀង សុផល្លែត បានបញ្ជាក់ថា ៖ «សម្ដេចក៏បានថ្លែងអំណរគុណជូន រាជរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនដែលបានផ្ដល់លុយបន្ថែមប្រមាណ២១លានដុល្លារដើម្បីការកាត់ទោសខ្មែរក្រហមនេះ ។ជាងនោះទៅទៀតសម្ដេចក៏បានស្នើសុំឲ្យជប៉ុនជួយពិចារណាធ្វើយ៉ាងណា អាចជួយកម្ពុជាខាងវិស័យថវិកាសម្រាប់ការកាត់ទោសខ្មែរក្រហមនេះផងដែរ ចំពោះភាគីកម្ពុជាផ្ទាល់តែម្ដង។ក្រៅពីគម្រោងជួយដល់ដំណើរការកាត់ទោសអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមនោះរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនកំពុងតែសិក្សាប្លង់ដើម្បីសាងសង់ស្ពានអ្នកលឿងនិងផ្លូវជាតិលេខ១ ពីចំណុចផ្សារគគីរដល់ស្ពានព្រះមុន្នីវង្ស។ នៅក្នុងជំនួបដោយឡែកមួយទៀតនៅថ្ងៃអាទិត្យនេះដែររវាងលោក ហោ ណាំហុង រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសប្រទេសកម្ពុជា និងលោក ណាកាសូណេ ហ៊ីរ៉ូហ្វូមី រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសជប៉ុននោះក៏មានចុះហត្ថលេខាលើលិខិត ប្តូរសារជំនួយឥតសំណងក្នុងទឹកប្រាក់ចំនួន២៥៥លានយ៉េនដើម្បី អនុវត្តលើគម្រោងចំនួនពីរគឺគម្រោងត្រួតពិនិត្យជំងឺឆ្លងនិងគម្រោង ជួសជុលទ្វារទឹកមេរលាំងជ្រៃ។នៅក្នុងពិធីនោះដែររដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសជប៉ុនក៏បាន ប្រគល់គ្រឿងចក្រកម្ទេចមីនធុនធ្ងន់ដែលមានតម្លៃចំនួន៤៨៤លានយ៉េន ដល់មជ្ឈមណ្ឌលសកម្មភាពកម្ចាត់មីនកម្ពុជាផងដែរ៕ ក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ គឺភ្លាមៗ បន្ទាប់ពីប្រជាជន ជាងពីរលាននាក់ ត្រូវបានបង្ខំឱ្យជម្លៀស ចេញអស់ ពីទីក្រុងភ្នំពេញ កម្មាភិបាលកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា ជាន់ខ្ពស់ បានវិលត្រលប់ មកកាន់ រដ្ឋធានី ដែលបានបោះបង់ចោល នេះវិញ ក្រោមការត្រួតពិនិត្យ យាមកាមយ៉ាងតឹងរ៉ឹង ។អ្នកខ្លះ ដូចជា ប៉ុល ពត និង អៀង សារី បានឃ្លាតឆ្ងាយ ពីទីក្រុង អស់រយៈពេល ១២ ឆ្នាំហើយ ។ ពីរបីសប្តាហ៍ បន្ទាប់មក ពួកគេបានយកទីក្រុងភ្នំពេញ ធ្វើជាទីបញ្ជាការរបស់គេ ហើយបង្កើត ស្ថាប័នរដ្ឋបាលជាតិសំខាន់ៗ ។ការសម្រេចចិត្តទីមួយរបស់ពួកគេ គឺការកម្ចាត់គំនរសំរាម ដែលបានគរដូចភ្នំ ក្នុងអំឡុងពេល ប៉ុន្មានខែចុងក្រោយ នៃសង្គ្រាមស៊ីវិល ។ ការសម្រេចមួយទៀត គឺត្រូវដឹកជញ្ជូន ទំនិញសំខាន់ៗ ដូចជា កង់ និងម៉ាស៊ីនដេរ ទៅកាន់តំបន់ផ្សេងៗ ។លោក ជុំ ម៉ាញ បានប្រាប់នៅក្នុងបទសម្ភាសន៍ ជាមួយ មជ្ឈមណ្ឌល ឯកសារកម្ពុជា ឱ្យដឹងដូច្នេះថា លោកត្រូវអង្គការ ដាក់ទិស ឱ្យដើរប្រមូលម៉ាស៊ីនដេរ នៅក្នុង ទីក្រុងភ្នំពេញ មុនពេលដែលលោក ត្រូវចាប់ខ្លួនបញ្ជូន ទៅគុកទួលស្លែង ។ អ្នកថតរូបជនជាតិស៊ុយអែដសោកស្ដាយដោយធ្លាប់គាំទ្ររបបខ្មែរក្រហមដោយ ឃឹម សារ៉ងទីភ្នាក់ងារ ព័ត៌មានអេ.ភី. រាយការណ៍នៅថ្ងៃអាទិត្យនេះថា ពេលដែលលោក Gunnar Bergstrom ជនជាតិស៊ុយអែដ ជាភ្ញៀវនៃរបបខ្មែរក្រហម ក្នុងខែសីហា ១៩៧៨ លោកបានចូលរួមពិសាអាហារពេលល្ងាច រៀបចំទទួលដោយរបបប៉ុលពត ដោយមានម្ហូបងាវនិងត្រីផង។យុវជនអីរ៉ុបឆ្វេងនិយម ៤រូប ដែលជាសមាជិកនៃគណៈប្រតិភូមិត្តភាពក្រៅផ្លូវការពេលនោះ បានផ្លាស់ប្តូរទស្សនៈជាមួយប៉ុលពត ដោយឃើញខ្មែរក្រហមឡើងកាន់អំណាចនោះថា ជាការបដិវត្តមួយដើម្បីកែប្រែកម្ពុជាទៅជាសង្គមមួយយុត្តិធម៌មាន គុណប្រយោជន៍ដល់អ្នកក្រ។បន្ទាប់ពីនោះមក លោក Bergstrom បានយល់ថា លោកបានយល់ច្រឡំពីរបបប៉ុលពតដ៏ឃោរឃៅ ហើយលោកចង់ធ្វើការកែតម្រូវវិញ។លោក Bergstromបានប្រាប់ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មាន អេ.ភី. ថ្ងៃនេះថា លោកបានត្រូវបញ្ឆោតបំភ័ន្តដោយប៉ុលពតនឹងពួកខ្មែរក្រហម។ លោកបានគាំទ្រពួកឧក្រិដ្ឋករកាលនោះ។ព័ត៌មានបន្តថា ជនជាតិស៊ុយអែដ អាយុ៥៧ឆ្នាំនេះ បានមកដល់កម្ពុជា នៅថ្ងៃអាទិត្យនេះ។ ហើយនេះគឺជាលើកទី១ក្នុងរយៈពេល៣០ឆ្នាំ គឺដើម្បីប្រគល់ឯកសាររបស់លោកស្តីពីដំណើរទស្សនកិច្ចកាលនោះ ហើយនិងផ្សព្វផ្សាយសៀវភៅរូបថតដែល រំឭកឡើងវិញអំពីដំណើរនៅកម្ពុជាកាលក្នុងរបបខ្មែរក្រហម៕ ជប៉ុនសន្យាផ្ដល់ថវិកាគាំទ្រដំណើរការកាត់ទោសអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមដោយ មុំ សុផុនប្រទេស ជប៉ុនបានសន្យានៅថ្ងៃទី១១ ខែមករានេះ នៅមុខប្រមុខរដ្ឋាភិបាលខ្មែរថា នឹងផ្តល់ថវិកាប្រមាណ២១លានដុល្លារអាមេរិកទៅអង្គការសហប្រជាជាតិ ដើម្បីបន្តការគាំទ្រដល់ដំណើរការកាត់ទោសអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម នោះ។ អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជាបើកសវនាការលើករណីបណ្ដឹងឧទ្ធរណ៍របស់ ខៀវ សំផន កាលពីថ្ងៃ៤ ធ្នូ ២០០៨។ការសន្យានេះបានធ្វើឡើងក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោក ណាកាសូណេ ហ៊ីរ៉ូហ្វូមី (Nakasone Hirofumi) រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសជប៉ុននៅកម្ពុជា។ លោកអៀសុផល្លែតអ្នកនាំពាក្យលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីហ៊ុនសែនបានថ្លែងថាគម្រោងផ្តល់ថវិកានេះរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនបានស្នើទៅដល់រដ្ឋសភាដើម្បី ធ្វើការអនុម័តហើយ។លោក អៀង សុផល្លែត បានមានប្រសាសន៍ថា ៖ «ជាងនោះទៅទៀតលោកក៏បាន លើកឡើងពីបញ្ហាកាត់ទោសខ្មែរក្រហម។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថាជប៉ុនបានសម្រេចផ្ដល់ជំនួយបន្ថែមប្រមាណ២១លានដុល្លារទៅដល់អង្គការសហប្រជាជាតិដើម្បីបន្តក្នុងការគាំទ្រនូវការកាត់ទោសខ្មែរក្រហមនេះ ហើយលោកក៏បានមានប្រសាសន៍ថា លោកនិងរាជរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនបានគាំទ្រនូវជំហររបស់រាជរដ្ឋាភិបាល កម្ពុជាលើបញ្ហាកាត់ទោសខ្មែរក្រហមនេះ។ ឥឡូវហ្នឹងថវិកាប្រមាណ២១លានដុល្លារហ្នឹងគឺពង្រាងដាក់ទៅជូនសភានៅប្រទេសជប៉ុនហើយមិនទាន់បានសម្រេចទេប៉ុន្តែសង្ឃឹមថាសភានឹងសម្រេចថវិកាជំនួយនៅក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ។ លោក អៀង សុផល្លែត បានមានប្រសាសន៍បន្ថែមទៀតថា នៅក្នុងជំនួបរវាងលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន និងលោករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសប្រទេសជប៉ុននោះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានសុំឲ្យរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនផ្តល់ជំនួយដល់ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាក្នុងករណីកាត់ទោសខ្មែរក្រហមនេះផងដែរ។លោក អៀង សុផល្លែត បានបញ្ជាក់ថា ៖ «សម្ដេចក៏បានថ្លែងអំណរគុណជូន រាជរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនដែលបានផ្ដល់លុយបន្ថែមប្រមាណ២១លានដុល្លារ ដើម្បីការកាត់ទោសខ្មែរក្រហមនេះ។ ជាងនោះទៅទៀតសម្ដេចក៏បានស្នើសុំឲ្យជប៉ុនជួយពិចារណាធ្វើយ៉ាងណា អាចជួយកម្ពុជាខាងវិស័យថវិកាសម្រាប់ការកាត់ទោសខ្មែរក្រហមនេះផងដែរ ចំពោះភាគីកម្ពុជាផ្ទាល់តែម្ដង។ ក្រៅពីគម្រោងជួយដល់ដំណើរការកាត់ទោសអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមនោះរដ្ឋាភិបាលជប៉ុនកំពុងតែសិក្សាប្លង់ដើម្បីសាងសង់ស្ពានអ្នកលឿង និងផ្លូវជាតិលេខ១ពីចំណុចផ្សារគគីរដល់ស្ពានព្រះមុន្នីវង្ស។នៅក្នុងជំនួបដោយឡែកមួយទៀតនៅថ្ងៃអាទិត្យនេះដែររវាងលោក ហោ ណាំហុង រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសប្រទេសកម្ពុជា និងលោក ណាកាសូណេ ហ៊ីរ៉ូហ្វូមី រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសជប៉ុននោះក៏មានចុះហត្ថលេខាលើលិខិត ប្តូរសារជំនួយឥតសំណងក្នុងទឹកប្រាក់ចំនួន២៥៥លានយ៉េនដើម្បី អនុវត្តលើគម្រោងចំនួនពីរគឺគម្រោងត្រួតពិនិត្យជំងឺឆ្លងនិងគម្រោង ជួសជុលទ្វារទឹកមេរលាំងជ្រៃ។នៅក្នុងពិធីនោះដែររដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសជប៉ុនក៏បាន ប្រគល់គ្រឿងចក្រកម្ទេចមីនធុនធ្ងន់ដែលមានតម្លៃចំនួន៤៨៤លានយ៉េន ដល់មជ្ឈមណ្ឌលសកម្មភាពកម្ចាត់មីនកម្ពុជាផងដែរ៕ ក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ គឺភ្លាមៗ បន្ទាប់ពីប្រជាជន ជាងពីរលាននាក់ ត្រូវបានបង្ខំឱ្យជម្លៀស ចេញអស់ ពីទីក្រុងភ្នំពេញ កម្មាភិបាលកុម្មុយនីស្តកម្ពុជា ជាន់ខ្ពស់ បានវិលត្រលប់ មកកាន់ រដ្ឋធានី ដែលបានបោះបង់ចោល នេះវិញ ក្រោមការត្រួតពិនិត្យ យាមកាមយ៉ាងតឹងរ៉ឹង ។អ្នកខ្លះ ដូចជា ប៉ុល ពត និង អៀង សារី បានឃ្លាតឆ្ងាយ ពីទីក្រុង អស់រយៈពេល ១២ ឆ្នាំហើយ ។ ពីរបីសប្តាហ៍ បន្ទាប់មក ពួកគេបានយកទីក្រុងភ្នំពេញ ធ្វើជាទីបញ្ជាការរបស់គេ ហើយបង្កើត ស្ថាប័នរដ្ឋបាលជាតិសំខាន់ៗ ។ការសម្រេចចិត្តទីមួយរបស់ពួកគេ គឺការកម្ចាត់គំនរសំរាម ដែលបានគរដូចភ្នំ ក្នុងអំឡុងពេល ប៉ុន្មានខែចុងក្រោយ នៃសង្គ្រាមស៊ីវិល ។ ការសម្រេចមួយទៀត គឺត្រូវដឹកជញ្ជូន ទំនិញសំខាន់ៗ ដូចជា កង់ និងម៉ាស៊ីនដេរ ទៅកាន់តំបន់ផ្សេងៗ ។លោក ជុំ ម៉ាញ បានប្រាប់នៅក្នុងបទសម្ភាសន៍ ជាមួយ មជ្ឈមណ្ឌល ឯកសារកម្ពុជា ឱ្យដឹងដូច្នេះថា លោកត្រូវអង្គការ ដាក់ទិស ឱ្យដើរប្រមូលម៉ាស៊ីនដេរ នៅក្នុង ទីក្រុងភ្នំពេញ មុនពេលដែលលោក ត្រូវចាប់ខ្លួនបញ្ជូន ទៅគុកទួលស្លែង ។ តាមសំដីរបស់អ្នកដែលបានឆ្លងកាត់របបនោះ លោក ជុំ ម៉ាញ បានមានប្រសាសន៍ថា ៖

šដំបូងហ្នឹង វាឱ្យប្រមូលសម្ភារៈ ។ ដល់ប្រមូលសម្ភារៈ បានគ្រប់គ្រាន់ អស់ហើយ វាថា ឥឡូវ អង្គការ ដាក់ទិសឱ្យជួសជុល ម៉ាស៊ីនដេរវិញ ។ ប្រមូលម៉ាស៊ីនដេរទាំងអស់ មួយភ្នំពេញហ្នឹង ប្រមូលមកទាំងអស់› ។នៅភាគខាងត្បូង និងខាងលិចរដ្ឋធានីភ្នំពេញ ពួកយោធា ខ្មែរក្រហម បានរុះរើ ទីក្រុងខ្ទម ដែលកាលពី ពេលថ្មីៗនោះ ធ្លាប់ជាជម្រក របស់ជនភៀសខ្លួន រាប់សែននាក់ ដែលភៀសខ្លួន ចេញពី ការទម្លាក់គ្រាប់បែក និងការវាយប្រយុទ្ធគ្នា រវាង កងទ័ពខ្មែរក្រហម និងទាហាន របបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ នៅតាមតំបន់ ជុំវិញរដ្ឋធានីភ្នំពេញនេះ ។លោក ម៉ី សុវណ្ណារ៉ា អ្នករស់នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ រហូត ដល់ថ្ងៃខ្មែរក្រហម បណ្តេញចេញ នៅខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ បានបញ្ជាក់ឱ្យដឹងថា ៖ šជនភៀសខ្លួន មានតាំងពីមុន ១៩៧៣ មានខ្លះ រត់មកពីស្រុក ស្រែស្រុកអីហ្នឹងហើយ ។ ខ្ញុំមានបងប្អូន ដែលរត់ពីខាងកំពង់ស្ពឺ ស្រុកកណ្តាលស្ទឹង ដើម្បីគេចពី ការវាយប្រយុទ្ធគ្នា នៅតាមជនបទនោះ ព្រោះខ្មែរក្រហម មកកៀកៗ មែនទែនហើយ តំបន់អស់ហ្នឹង ។ រដ្ឋាភិបាល លន់ នល់ ពេលហ្នឹង គេរៀបចំ តំបន់មួយ សម្រាប់ឱ្យ ជនភៀសខ្លួនហ្នឹងនៅ ដូចជា នៅខាងអូរបែកក្អមនេះ ម្តុំត្រឹម ពេទ្យលោកសង្ឃនេះ ។ គឺថាមួយវាល ធំហ្នឹង គេសម្រាប់ដាក់ ជនភៀសខ្លួនហើយ ។ គឺធ្វើផ្ទះស្លឹក ផ្ទះអីអ៊ីចឹងទៅ ។ អ្នកខ្លះ គេមានថវិកា គេទិញឈើ វ៉ៃជញ្ជាំងឈើទៅ ។ អ្នកខ្លះគ្នាអត់ គ្នាយកជញ្ជាំងស្លឹក យកមកកៀបអ៊¥ចឹងទៅ ។ មានគេរៀបចំសាលា អីអ៊ីចឹងដែរ សាលាធ្វើ អំពីឫស្សីឈើអីតិចតួច ធ្វើម៉េចឱ្យក្មេងៗ បានរៀន បានសូត្រអីអ៊ីចឹងទៅ› ។ស័ង្កសីដែលជាដំបូល របស់ខ្ទមទាំងនោះ ត្រូវបានគេ យកទៅប្រើប្រាស់ ធ្វើជារបងហ៊ុមព័ទ្ធ ទីតាំងសំខាន់ៗនានា។ ភាពក្រលំបាក ហើយឈើត្រូវគេយកទៅសង់រោងហូបបាយរួមនៅក្នុងទីក្រុង។ផ្ទុយទៅនឹងពាក្យចចាមឤរ៉ាមដែលបានលេចឮក្រោយមកនោះខ្មែរក្រហមមិនបានលួចឬក៏បំផ្លាញព្រះបរមរាជវាំង និង សារមន្ទីរជាតិទេ ។ វត្តព្រះពុទ្ធសាសនា ទាំងឡាយ នៅក្នុង ទីក្រុងភ្នំពេញ នៅតែឈរជង្គ្រឹងដដែល បើទោះជាត្រូវបិទទ្វារ ក៏ដោយ ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី នៅចុងឆ្នាំ ១៩៧៥ មហាវិហារកាតូលិក ត្រូវបានរុះរើ ហើយ វិហារកាតូលិក ផ្សេងៗទៀត ត្រូវគេបំផ្លាញចោល ។ការបំផ្លាញនេះ ឤចមកពីហេតុផលថា វិហារទាំងនេះ ជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹង អ្នកគោរពបូជា ជាពួកបស្ចិមប្រទេស និងវៀតណាម ហើយមិនមានអ្វី ដែលពាក់ព័ន្ធនឹង ជនជាតិខ្មែរទេ ។ ការឆក់លួចផ្សេងៗ ដែលកើតមានក្រោយពី ជ័យជម្នះ របស់ខ្មែរក្រហម នាប៉ុន្មានថ្ងៃដំបូងនោះ ត្រូវបានបញ្ឈប់ លែងឱ្យមាន ។ក្រោយមកបន្តិច នៅឆ្នាំ ១៩៧៥ ដដែល កម្មកររោងចក្រ រាប់រយនាក់ ដែលគេបានជម្លៀស ចេញពី ក្រុងភ្នំពេញ ត្រូវបានពួកខ្មែរក្រហម អំពាវនាវ និងប្រមូលមកឱ្យធ្វើការ នៅតាម រោងចក្រក្នុងទីក្រុងវិញ ។អ្នកស្រី ឯម ប៉ិច អតីតកម្មកររោងចក្រកៅស៊ូកង់ បាននិយាយថា អ្នកស្រី ត្រូវបានអង្គការ ខ្មែរក្រហម យកមកឱ្យធ្វើការ នៅរោងចក្រឯភ្នំពេញវិញ មិនយូរប៉ុន្មាន ក្រោយពីអ្នកស្រី បានជម្លៀស ទៅដល់ខេត្តកណ្តាល ។អ្នកស្រី ឯម ប៉ិច បានមានប្រសាសន៍ថា ៖ šកងទ័ពគេហ្នឹង ក៏ហៅឱ្យ អ្នកណាធ្វើការ នៅរោងចក្រណា គេយកមកដាក់ រោងចក្រហ្នឹង ។ បានប្រហែលជា មួយឤទិត្យ បានគេ ប្រមូលយកមក យកខ្ញុំមកដាក់នៅរោង ចក្រកៅស៊ូកង់ទីពីរ ហៅរោងចក្រ គឹម ឆៃហាង ក្បាលថ្នល់ហ្នឹង ។ គេជ្រើសរើស ព្រោះខ្ញុំ ពីសង្គមចាស់ ខ្ញុំធ្វើកម្មករ រោងចក្រកៅស៊ូកង់ ។ ដល់ពេលហ្នឹង ខ្ញុំចេះខាងហ្នឹង ក៏គេយកមក ធ្វើការ ។ គេឱ្យខ្ញុំ មកនៅក្បាលថ្នល់ ទល់មុខ ពេទ្យការងារ តាមអ្នកមានគ្រួសារ នៅតាមគ្រួសារ អ្នកណាអត់មានគ្រួសារ នៅដោយឡែក តាមនារី ដែលអត់មានគ្រួសារ ។ គេដាក់ម្តុំអ៊ីចឹង ចែកគ្នា នៅអ៊ីចឹងទៅ› ។អ្នកស្រី លុយ ហ៊ី ក៏ដូចអ្នកស្រី ឯម ប៉ិច ដែរ អ្នកស្រី បានវិលមកធ្វើការ នៅឯភ្នំពេញវិញ ដោយសារតែ ប្តីរបស់អ្នកស្រី អតីតជាកម្មកររោងចក្រ ធ្វើថ្មពិល ៖ š៧៥ ហ្នឹង ខ្ញុំទៅដល់វត្ត និរោធ យប់តែម្តង ដេកនៅហ្នឹង ។ ដល់ឤពត គេចូលមក គេប្រកាសថា មានបងប្អូន កម្មករណា ចេះធ្វើកម្មករថ្មពិល ចូលទៅវិញ ។ ដល់ហើយគ្រួសារខ្ញុំ គាត់ផ្ទះនៅទីហ្នឹង ទល់មុខ សុកម៉ិក គាត់ចេះធ្វើថ្មពិល គាត់ថា “ខ្ញុំចេះ ធ្វើថ្មពិល” ហើយខ្ញុំឆ្លើយថា “ខ្ញុំអត់ចេះទេ” ។ គាត់ថា “មិនអីទេ... ខ្ញុំចេះធ្វើហើយ ។ គាត់ ឯងទៅ រៀបថ្មដាក់ឡូ” ។ គាត់ប្រាប់ថា ឱ្យខ្ញុំទៅរៀបថ្ម ដាក់ឡូឱ្យគេ ។ ក៏ឆ្លើយមក បានបកមកវិញ មក... រើសកម្មករហ្នឹង ដឹកមកវិញ ។ ដឹកមកវិញ ខ្ញុំចូលនៅម្តុំឡឥដ្ឋភូមិ ១ នេះ គេឱ្យមួយគ្រួសារ នៅផ្ទះមួយ ។ កាលណា ផ្ទះធំ គេឱ្យគ្រួសារច្រើន នៅទៅ› ។កងកម្លាំងយោធា ក៏ត្រូវបានដាក់ពង្រាយ ក្នុងក្រុងដែរ ដើម្បីផ្តល់សន្តិសុខ សម្រាប់ថ្នាក់ដឹកនាំ ។ នាសម័យនោះ កងយោធា ក៏ដូចជា កម្មកររោងចក្រដែរ ត្រូវបានជំរុញឱ្យមាន ការដាំដុះដំណាំផ្សេងៗ សម្រាប់ ជាស្បៀង ផ្គត់ផ្គង់ខ្លួនឯង ហើយនៅឆ្នាំ ១៩៧៦ នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ មានដើមចេក ដុះទ្រុបទ្រុល តាមដងផ្លូវនានា ដែលគេបោះបង់ចោល ។លោក ញៀន សារ៉េត អតីតបុគ្គលិក ក្រសួងការបរទេស នៃរបបខ្មែរក្រហម បាននិយាយថា ទីក្រុងភ្នំពេញ នាពេលនោះ មានសភាពស្ងាត់ជ្រងំ ៖ šស្ងាត់ដែរតើបង ។ ព្រោះពីដើម ខ្ញុំមិនដែលមក ខ្ញុំមិនដឹងថា មនុស្សរបៀបណាទេ ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំប៉ាន់ទៅ ថា មនុស្សច្រើនហើយ ព្រោះផ្ទះ វាណែនណាន់ តាន់តាប់ ហើយជឿថា មនុស្សច្រើនហើយ ។ ប៉ុន្តែ ដល់សម័យរំដោះហើយ ប្រជាជនចេញអស់ទៅដល់ ចូលមកនៅអ៊ីចឹងតិច ស្ងាត់តើបង ។ យប់ឡើងអីស្ងាត់ច្រៀប... ។ មានតែភ្លើង ភ្លើងមានតែ កន្លែងយើងនៅ កន្លែងអត់ យើងនៅ គេផ្តាច់ចោលអស់› ។លោកស្រី ឡូងរ៉ង់ ពិច ជនជាតិបារាំង និយមកុម្មុយនីស្ត និង ជាអ្នកស្រឡាញ់គាំទ្រ បដិវត្តន៍ ខ្មែរក្រហម ក្រោយថ្ងៃរំដោះ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ លោកស្រី បានតាមស្វាមី របស់លោកស្រី គឺលោក ស៊ួង ស៊ីគឿន ជាអ្នកជំនួយការ របស់ អៀង សារី មករស់នៅក្នុង ទីក្រុងភ្នំពេញ ។តាមរយៈសៀវភៅរបស់លោកស្រី ដែលមានចំណងជើងថា šឆ្ងាយហួសពីជើងមេឃ› លោកស្រី ឡូងរ៉ង់ ពិច ក្រៅពីបានរៀបរាប់អំពី ការខកចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះ កុម្មុយនីស្តជ្រុលនិយម របស់ខ្មែរក្រហម និងបដិវត្តន៍ តឹងរ៉ឹងនិយម របស់លោក ស៊ួង ស៊ីគឿន ស្វាមី របស់លោកស្រីនោះ លោកស្រី បានទទួលការងារ ជាអ្នកបកប្រែភាសា នៅក្នុងក្រសួង ការបរទេសផង និងដាំបន្លែផង ។លោកស្រីបានឱ្យដឹងថា ទោះជានៅក្នុងក្រុងក៏ដោយ អង្គការ តម្រូវឱ្យខិតខំ បង្កបង្កើនផល ដោយត្រូវដាំដុះ បន្លែផ្លែឈើ គ្រប់ទីកន្លែង ដែលឤចធ្វើទៅបាន ។ លោកស្រី បានរែកដី ជាច្រើនអំរែក មកចាក់លើកម្រាលស៊ីម៉ងត៍ ដើម្បីដាំបន្លែ សម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់ សមូហភាព ។ លោកស្រី ឡូងរ៉ង់ ពិច បានរួចជីវិតពីរបបនោះ ហើយសព្វថ្ងៃ រស់នៅឯប្រទេសបារាំង ។នៅគ្រានោះ ចំនួនប្រជាជននៅទីក្រុងភ្នំពេញ សរុបទាំងអស់ ទំនងជា មិនលើសពី ប្រាំម៉ឺននាក់ទេ ហើយពួកគេទាំងអស់ ជាបុគ្គលិករដ្ឋ របស់របបនោះ ។ ចំនួននេះ មិនរាប់បញ្ចូល អ្នកការទូតបរទេសផងទេ ៕ ឯកសារយោង ដកស្រង់ចេញពីវីគីភីឌាអង់គ្លេសដែលបានបង្ហាញពីប្រវត្តិនៃរបបខ្មែរក្រហម។ រួចបានធ្វើការបកប្រែដើម្បីជួយផ្សព្វផ្សាយដល់ អ្នកដែលបានចង់ស្វែងយល់ដឺងអំពីសម័យនោះ។

បណ្ដាំក្រមង៉ុយ

បណ្ដាំក្រមង៉ុយ មានខ្លឹមសារទាំងស្រុង ដូចតទៅ៖ នេះបទព្រហ្មប្រាជ្ញប្រែ ប្រាយប្រាប់ខ្មែរទាំងប្រុសស្រី ឲ្យប្រិតប្រុងស្មាតី គួរគប្បីឲ្យឧស្សាហ៏។ កុំខ្ជិលកុំល្ងង់ពេក ខំរៀនលេខរៀនអក្ខរា រៀនគ្រប់សព្វធម៌អាថិ ប្រាជ្ញាផ្សំនឹងគំនិត ។ កំណើតកើតជាមនុស្ស មើលឲ្យធ្លុះទោះឆ្ងាយជិត ចេះស្ទាត់ប្រាកដពិត គិតការអ្វីបានគ្រប់យ៉ាង។ មនុស្សល្ងង់មិនផ្អើលភ្ញាក់ ដូចភ្នែកខ្វាក់ទាំងសងខាង មានរូបគ្មានអ្វីអាង សាងបាបថោកកើតមកខ្លៅ។ ពូជមនុស្សទោះខ្ពស់ទាប កាត់តាមភាពត្រកូលផៅ អាក្រក់ល្អសខ្មៅ កាត់កូនចៅដូចដូនតា។ ពូជល្ងង់មិនបានបួស ទុកជាទោសនឹងសាសនា អ្នកបួសចេះធម៌អាថិ កូនសិក្សាខំរៀនសូត្រ ។ ពូជខ្លៅមិនសូវប្រាជ្ញ ពូជកោងកាចមិនសូវស្លូត ពូជត្រង់ៗរហូត ពូជភរភូតមិនផុតផៅ ។ ឪពុកម្តាយស្លូតត្រង់ ចិត្តមិនចង់ឲ្យកូនខ្លៅ ជេរវាយស្តីប្រេដៅ ឲ្យកូនចៅបានចេះដឹង។ ឪពុកគ្មានតំរិះ ឃើញកូនចេះមិនដែលខឹង ឃើញកូនខំប្រិតប្រឹង ឪពុកដឹងតែងត្រេកអរ។ ដាស់តឿនកើនរំលឹក ជេរល្ងាចព្រឹកខ្លាចកូនក្រ ចង់ឲ្យតែកូនល្អ លោមអង្វរឲ្យកូនខំ។ កូនកាចបំពេញទុក្ខ ម្តាយឪពុកមានបារម្ភ កូនស្លូតដឹងគួរសម មេបាថ្កុំថ្កើងកេរ្តិ៍ឈ្មោះ។ ឪពុកម្តាយក្សត់ខ្សោយ កុំបណ្តោយឲ្យអាប់យស ខំរៀនឲ្យបានខ្ពស់ គ្រាន់សង្រ្គោះដល់មេបា។ អ្នកល្ងង់ហេតុពីខ្ជិល ឥតមន្ទិលរឿងធម៌អាថិ គួរកូនចៅសិក្សា រៀនអក្ខរាទាំងប្រុសស្រី។ កាលអង្គព្រះសាស្តា មានថេរាមានថេរី ភិក្ខុភិក្ខុនី ធម៌បាលីចេះចាំស្ទាត់។ លោកសង្ឃខ្លះចេះស្ទើរ ចេះភ្លើៗធ្វើឲ្យភ្លាត់ ព្រះអង្គទ្រង់សន្មត សិក្ខាបទដល់ឥឡូវ ។ ទំលាប់ទំនៀមខ្មែរ ខំធ្វើស្រែចង់បានស្រូវ អ្នករៀនច្បាប់ខុសត្រូវ ទុកជាផ្លូវភ្លឺប្រាជ្ញា។ ស្រុកសៀមលាវបារាំង ចេះតតាំងពីដូនតា ចេះលេខចេះអក្ខរា សរសេរចារទាំងប្រុសស្រី។ ជាតិខ្មែរមិនចេះខ្មាស នាំពីចាស់គំនិតខ្លី ល្ងង់ដប់ចេះពីរបី ចេះជួញក្តីមិនចេះច្បាប់។ មិនចេះលេខអក្សរ មុខមាត់ល្អប្រាជ្ញាអាប់ ឈ្មោះខ្លួនភ្នែកខ្លួនស្រាប់ គេសូត្រប្រាប់ទើបបានដឹង។ ភ្នែកជាភ្លឺក្រលែត ល្ងង់ព្រោះហេតុមិនខំប្រឹង កើតទាស់មានចិត្តខឹង ពឹងរកគេសរសេរឲ្យ។ មនុស្សក្រហេតុពីខ្ជិល មិនរមិលមើលមុខក្រោយ ម្យ៉ាងខ្សត់ពីព្រោះខ្សោយ ញឹងខាងឲ្យរង្វើលរក ។ ម្យ៉ាងក្រពីព្រោះល្ងង់ ជួញលិចលង់មិនលៃលក ទិញថ្លៃទៅលក់ថោក ចេះតែយកគិតមិនយល់ ។ អ្នកមានៗគំនិត ដេកដើរគិតកើតរវល់ ប្រាជ្ញាជាឫគល់ កើតអំពល់អំពីទ្រព្យ។ អ្នកល្ងង់និងអ្នកចេះ បើនឹងរិះរាយរៀបរាប់ អ្នកចេះប្រសើរគាប់ ល្ងង់ឥតភ័ព្វអាប់រាសី។ មានរូបមានជីវិត មិនចេះគិតចង់ដឹងអ្វី រូបប្រុសរិកដូចស្រី នឹងហ៊ានស្តីគ្មានគេស្តាប់។ ល្ងង់ម្យ៉ាងមានអំណាច ល្ងង់កោងកាចអាងចាក់កាប់ ឆាប់ខឹងមិនដឹងច្បាប់ កាលណាស្លាប់គេត្រេកអរ។ អ្នកចេះតំរិះដល់ អ្នកល្ងង់ឆ្ងល់មិនសល់ក្រ ចេះល្ឥតចិត្តជាល្អ សួយអាករចូលមិនខ្វះ។ ចេះម្យ៉ាងមានអំណាច អ្នកខ្លៅខ្លាចឱនសំពះ គេខុសជេរដៀលត្មេះ អ្នកខ្លៅខ្លះគេលបខឹង។ ប្រាជ្ញម្យ៉ាងចេះសព្វសុស ប្រព្រឹត្តខុសនោះមិនដឹង មិនគិតពិនិត្យថ្លឹង ប្រាជ្ញប្រិតប្រឹងប្រដៅគេ។ កូនចៅទោះធំតូច ខុសខិលខូចខឹងវាយជេរ មារយាទខ្លួនខុសគេ មិនគ្នាន់គ្នេរកិរិយាឯង ។ កូនចៅទាំងស្រីប្រុស ការត្រូវខុសគួរគិតក្រែង គិតគ្រប់សព្វកន្លែង តែងនឹងមានរាល់រូបកាយ ។ ភ្នែកបើកភ្លឺមានពិត មើលឃើញជិតៗរៀងអាយ ភ្នែកធ្មេចមើលឃើញឆ្ងាយ សព្វសុសសាយមិនសេសសល់។ រៀនរកស៊ីលក់ទិញ ខាតចំណេញគិតឲ្យដល់ ឲ្យដឹងការកិច្ចកល ទើបកើតផលប្រយោជន៏ខ្លួន។ ឲ្យរៀនលេខនព្ធន្ត បូកហាគុណឲ្យមាំមួន ដីសនិងក្តារឆ្នួន ក្រែងចិនយួនបំបាត់បាន។ ជញ្ជីងភ្នែកមានល្បាក់ មើលឲ្យជាក់កុំប្រមាណ ក្រែងខុសខាតមិនខាន ធ្លាប់រាប់អានកុំទុកចិត្ត។ ភ្នែកមនុស្សធំរលីង ភ្នែកជញ្ជីងគេចុចល្ឥត អ្នកល្អថ្លឹងប្រឹងប្រឹត ព្រោះអាណិតខ្មែរល្ងង់ខ្លៅ ។ ចិនមានពីដូរលក់ ស្រូវកន្ទក់កន្តាំងតៅ របស់ទោះឆ្អិនឆៅ សំពត់អាវខោខ្មៅស។ ខ្មែរអាងស្រូវក្នុងដោក ដូរថ្លៃថោកអាក្រក់ល្អ អស់ស្រូវទៅជាក្រ អង្វរចិនជឿស្រូវឯង ។ ធ្វើស្រែនឿយហត់ណាស់ ចិននៅផ្ទះដេកចំខែង ផ្ទះចិនពីរបីល្វែង មានកន្លែងជង្រុកស្រូវ។ ជាតិខ្មែរឥតគំនិត ស៊ីមិនគិតមើលខុសត្រូវ ជឿចិនរាល់រដូវ កេរ្តិ៍ម៉ែឪចិនអូសអស់ ។ ចិនមកពីស្រុកនាយ មានសំពាយជារបស់ មិនទាន់ចេះខ្មែរសោះ គ្មានកេរកោះស្រែចំការ ។ កែវកចង្រ្កានឆ្នាំង ផ្សំកំលាំងនិងប្រាជ្ញា អំរែកជិះលើស្មា មានម្លូស្លាជាដើមទុន។ ទំនិញមានគ្រប់មុខ ផ្ទាល់ផ្ទេរទុកដាក់ដោយធុន ចិនរែកមិនដែលពុន ស្រូវជោរជន់ពេញជង្រុក។ ឈប់រែកដេកអង្គុយ រាប់កាក់លុយប្រមូលទុក ឪទិនស្រាពីមុខ ទុកជាធ្នាក់ទាក់កខ្មែរ ។ ចិនច្រើនខ្មាំងចិត្តខ្មៅ កន្តាំងតៅធ្វើជាស្រែ គ្មានត្បាល់គ្មានអង្រែ អង្ករខ្មែរចូលបាវចិន ។ ជាតិខ្មែរច្រើនឥតខ្មាស ស្រេកស្រាណាស់ផឹកជឿសិន គំនិតគិតមិនឆ្អិន ផឹកបង្ហិនតែទ្រព្យឯង ។ កំណើតអ្នកផឹកស្រា បែកប្រាជ្ញាច្រើនកន្លែង អ្នកម្យ៉ាងបែកខាងល្បែង មិនគិតក្រែងខ្លាចខ្លួនក្រ ។ អាម្យ៉ាងបែកលួចឆក់ មារយាទអាក្រក់មិនបានល្អ ផឹកចោលការរបរ ផឹកថ្មើម៉ានចិនមិនគិត ។ ថាចិនមិនចេះកាញ់ ប្រាប់សំលាញ់ពួកម៉ាកមិត្ត គូកនទោះឆ្ងាយជិត រឹតប្រមូលលុយឲ្យចិន ។ ត្រូវស្រាចង់ស៊ីឆ្ងាញ់ ធុំឆាខ្លាញ់បក់ឆួលក្លិន ឃើញបាយសម្លឆ្អិន ផ្គាប់ចិត្តចិនយកបាយស៊ី។ ផឹកទឹកបោយត្រលោក មារយាទទាបថោករិកសៀធី ចិនប្រើសែងរែកលី ស៊ីញយៗចិនមើលងាយ ។ ជាតិចិនកំណាញ់ស្វិត នឹកក្នុងចិត្តមិននិយាយ មារយាទខ្មែរច្រើនរាយមាយ រលាយទ្រព្យអភ័ព្វខ្លួន។ ស៊ីឆ្ងាញ់ឆ្អែតស្កប់ស្កល់ ទាបថោកដល់ប្រពន្ធកូន អាប់យសទាំងបងប្អូន ដល់តាដូនពូជពង្សខ្មែរ។ ជាតិចិនសុទ្ធសឹងស មានទ័លក្រខ្សត់ខ្លះដែរ ស៊ីផឹកស្និទ្ធតាមសែ តមបាយខ្មែរមិនស៊ីសោះ ។ មានផ្ទះមានដំណាំ កាប់ដីដាំដោយកៀនកោះ ដំឡូងត្រាវចេកម្នាស់ ស៊ីមិនអស់ទុកលក់ដូរ ។ ខ្មែរច្រើនខ្ជិលប្រមឹក កែងកោងរិកអួតអម្បូរ ខ្វះលុយអង្គុយថ្ងូរ កើបបង្ហូរស្រូវជង្រុក ។ កូនអើយរឿងដំណាំ គួរតែដាំឲ្យគ្រប់មុខ ដីកេរម្តាយឪពុក មិនត្រូវទុកចោលទំនេរ ។ រាជការវាស់មានថ្លៃ ផ្តិតមេដៃផ្តាច់ជាកេរ មិនវាស់លេងទទេ រេរិះយកពន្ធរាល់ឆ្នាំ ។ ដូងស្វាយអំពៅចេក កុំខ្ជិលពេកដេកប្រចាំ ម្លូស្លាម្រេចខ្ទឹមថ្នាំ ត្រូវតែដាំកុំឲ្យខ្វះ។ ទេសឯកសំពត់ស ដីវាលល្អដាំកប្បាស កុំខ្ជិលតាមចាស់ៗ មនុស្សនឿយណាស់មិនដែលក្រ។ បន្លែដាំគ្រប់មុខ យកគ្រាប់ទុកដាំបន្ត ចាក់ដីជាតិល្អៗ បង្ការស្លពេលល្ងាចព្រឹក។ ម្លូស្លាថ្នាំខ្ទឹមម្រេច លូតលាស់លេចពីស្រោចទឹក បានផលផ្លែរឺស្លឹក កុំឆ្មើងរិកវាក្រខ្លួន។ ត្រីងៀតផ្អកប្រហុក ខ្មែរគ្រប់ស្រុកទិញដូរយួន អំបិលធូបក្រមួន ពីតាដូនតែងដូរទិញ។ ដូរទុកដាក់ដំកល់ ស៊ីឲ្យដល់ខួបខែវិញ ឲ្យបរិបូរពោរពេញ ខាតចំណេញកុំទិញតិច។ អំបិលទិញមួយចុង ច្រកពេញអុងអាងខាងលិច កុំទិញក្តោបខ្ចប់វេច អស់រំពេចគេចទិញទៀត។ អំបិលមួយស្រូវបី វាល់នឹងល្អីទូលកណ្តៀត ខ្លួនក្រត្រដរេឆ្លៀត មារយាទយ៉ាងហ្នឹងកុំប្រព្រឹត្ត។ កូនចៅទាំងប្រុសស្រី គួរគប្បីប្រុងគំនិត ចិញ្ចឹមជន្មជីវិត គិតឲ្យវែងកុំគិតខ្លី។ ទំនេរល្ហែធ្វើការ សូត្រធម៌អាថិទាំងប្រុសស្រី ឲ្យត្រឹមត្រូវបាលី ដូចស្រដីខាងដើមស្រាប់ ។ រាល់រូបទាំងប្រុសស្រី កាលចេះស្តីព្រោះចេះស្តាប់ ម៉ែឪតំរូវប្រាប់ កូនចៅត្រាប់តាមដូនតា។ ចាស់ម្យ៉ាងសាងសីលទាន មិនបំពានខុសពុទ្ធដិកា កូនកាត់តាមមេបា មិនទៅណាឆ្ងាយពីផ្លូវ។ ចាស់ម្យ៉ាងសាងផលកម្ម ស្អប់សីលប្រាំដូចសត្រូវ កូនកាត់តាមម៉ែឪ អាស្រូវភាសវិនាសខ្លួន ។ មិនជឿមគ្គជឿផល ធ្លាក់ទៅដល់អបាយបួន កងកម្មចាំគំគួន គេចវេះពួនមិនកំបាំង ។ ព្រះអង្គមានពុទ្ធដីកា ប្រៀបឧមាជាទីតាំង ដូចគេមានកំលាំង សំរាំងទុកទឹមរទេះ ។ នឹងបរផ្លូវវៀចត្រង់ រឺនឹងចង់បរគេចវេះ កង់វិលមិនរបេះ ជិះជើងគេមិនឃ្លាតឃ្លា។ រាល់រូបទាំងតូចធំ ចូលរូងភ្នំរូងគុហា យកថ្មផ្ទាំងរាំងទ្វារ កម្មវេរាតោងតាមបាន ។ កងសីលមានអង្គប្រាំ វេរាកម្មដិតដោយដាន នរកប្រេតតិរច្ឆាន ខានឃាត់ខាំងរាំងមគ្គផល ។ គួរខំសាងសីលទាន យកនិពា្វនជាត្រើយថ្នល់ យូរឆាប់គង់តែដល់ កុសលជួយចាកសង្សារ ។ កូនចៅរិះរេគិត មើលគំនិតចិត្តដូនតា ប្រព្រឹត្តខុសសាសនា គេចកិរិយាកុំធ្វើត្រាប់ ។ មើលចាស់ណាត្រឹមត្រូវ ចុះក្នុងផ្លូវកន្លងច្បាប់ ចាស់ស្តីគប្បីស្តាប់ ប្រិតព្រៀងប្រាប់ឲ្យប្រុងចាំ។ គោរពគុណទាំងបី សូត្របាលីតាមចំណាំ រក្សាអង្គសីលប្រាំ កម្មវេរាតាមមិនទាន់ ។ សាសនានៅវែងឆ្ងាយ កន្លងបា្លយជាងពីរពាន់ សព្វថ្ងៃលៃគ្នេគ្នាន់ មិនទាន់គ្រប់ជាងប្រាំរយ។ ឥឡូវចិតប្រាំបី នៅម្ភៃមួយខាងក្រោយ កូនចៅកុំបណ្តោយ ឲ្យលិចលង់ក្នុងសង្សារ។ មានពាក្យចាស់ដំណាល ថាកណ្តាលព្រះសាសនា ទំនាយក្បួនតំរា ថានឹងរៀវហើយរីកវិញ ។ ហេតុនេះអស់កូនចៅ ទោះល្ងង់ខ្លៅយ៉ាងណាមិញ ខំអុស្សាហ៏ទន្ទេញ បំពេញពាក្យពុទ្ធទំនាយ។ តំណពីថ្ងៃនេះ រៀនតំរិះកុំរាយមាយ កូនណាមិនស្វាធ្យាយ មិនរលាយរលត់ទុក្ខ។ ដល់សាសនាគ្រប់គ្រាន់ ជួបប្រាំពាន់ទៅខាងមុខ ទំនាយរាយទំនុក ថាឪពុកម្តាយស្អប់កូន។ ថាកើតអន្តរកប្ប គុំសម្លាប់គ្នាបងប្អូន មិនដឹងតាដឹងដូន សូន្យសីលទានមិនមានសល់។ គួរគិតកុំសាងកម្ម កាន់សីលប្រាំចាំដំកល់ ខំសាងមគ្គសាងផល នឹងបានដល់ឋានសាន្តសុខ។ នឹងរួចពីកាប់ចាក់ មិនបានធ្លាក់ទៅនរក ព្រះសិរអារ្យត្រាស់ខាងមុខ រាសាយទុក្ខសោករាល់ថ្ងៃ។ នេះហៅច្បាប់បណ្តាំ ថាពាក្យប្រាំៗមួយផ្ទូន បទព្រហ្មគ្រប់ឃ្លាបួន ជួនចែងចប់ម្ល៉េះហើយហោង។